Bagi masyarakat awam, istilah Sulh dan mediasi sering menimbulkan kekeliruan, terutama dari segi konsep dan fungsinya. Meskipun kedua-duanya mempunyai matlamat yang sama, iaitu mencapai persetujuan atau pendamaian antara pihak-pihak yang bertikai, terdapat perbezaan dalam proses kerja dan tatacara yang menggerakkannya. Sulh, yang lebih dikenali sebagai kaedah perundingan atau permuafakatan bersama, bukanlah sesuatu yang baru dalam sistem pengadilan Islam. Malah, ia telah dipraktikkan sejak zaman sebelum Nabi Muhammad SAW diutuskan sebagai Rasul.
Dalam konteks Islam, Sulh mempunyai pengertian yang luas, merangkumi perdamaian atau penamatan konflik melalui pelbagai kaedah seperti al-Qadha’, mediasi, Hakam, rundingan, dan lain-lain penyelesaian pertikaian. Di Mahkamah Syariah Malaysia, Sulh merujuk kepada mediasi atau perundingan terpimpin di mana pihak ketiga yang berkecuali membantu pihak-pihak bertikai mencapai penyelesaian secara damai.
Pelaksanaan Sulh telah terbukti mampu mengatasi kelemahan dalam pentadbiran Mahkamah Syariah, termasuk dari segi prosedur, keputusan, dan tempoh perbicaraan. Oleh itu, pelantikan pegawai Sulh yang profesional amat diperlukan untuk menangani kes-kes yang tertunggak, terutama di negeri-negeri seperti Selangor, Johor, dan Sarawak yang menghadapi lambakan kes Syariah. Sejarah menunjukkan bahawa perkembangan Sulh di Malaysia sudah lama wujud, seperti yang termaktub dalam Undang-Undang Melaka dan Undang-Undang Pahang, di mana Sulh dikenali sebagai sileh.
Peruntukan Sulh dalam undang-undang ini adalah adaptasi daripada Fiqh mazhab Syafie dalam bab al-Sulh. Walaupun peruntukan ini wujud dalam undang-undang zaman Kesultanan Melayu, ia tidak diinstitusikan secara rasmi sehingga penggubalan Draf Rang Undang-Undang Acara Mal Mahkamah Syariah Wilayah Persekutuan 1984. Draf ini kemudiannya diperuntukkan sebagai Kanun Prosedur Mal Syariah 1991 di Selangor dan Ordinan Acara Mal Syariah 1991 di Sarawak. Sulh kini diperuntukkan dalam seksyen 87 hingga 93 Acara Mal tersebut.
Pelaksanaan Sulh terus dikembangkan melalui Kaedah Tatacara Mal (Sulh) yang didrafkan oleh Jawatankuasa Teknikal Undang-Undang Syariah dan Sivil Kebangsaan, dan pemakaiannya dimulakan di Mahkamah Syariah Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur pada 17 November 2001. Arahan Amalan No.3 Tahun 2002 JKSM memperluaskan penggunaan Sulh ke negeri-negeri lain, menjadikannya bukan sahaja sebagai alternatif kepada perbicaraan mahkamah, tetapi juga sebagai sistem yang menyokong kehakiman sedia ada.
Oleh itu, proses umum mediasi hampir sama dengan manual kerja Sulh. Bezanya, Sulh diperkasakan lagi oleh peguam-peguam Syarie pada 2001 yang diadaptasikan daripada mediasi dan kemudian menjadi Arahan Amalan No.1 Tahun 2010 (Penentuan Kes Yang Perlu Dirujuk ke Majlis Sulh Pada Peringkat Pendaftaran Kes). Ini termasuk tuntutan gantirugi pertunangan, muta’ah, harta sepencarian, isteri kembali taat, dan lain-lain yang melibatkan 18 jenis kes yang boleh dibawa ke Majlis Sulh, kecuali penceraian. Ini kerana, penceraian mempunyai alternatif tersendiri yang dikenali sebagai Jawatankuasa Pendamai (JKP) atau Hakam, walaupun tidak dipanggil sebagai Alternative Dispute Resolution (ADR), yang tidak melibatkan Hakim Mahkamah Syariah (Hafizulfaiz Md Fuad et al., 2022).
Oleh itu, peranan Sulh perlu diperluaskan dalam pelbagai aspek, bukan hanya dalam kes-kes kekeluargaan di Mahkamah Syariah tetapi juga dalam pengurusan hartanah dan pentadbiran awam. Pendedahan mengenai Sulh kepada masyarakat juga harus dipertingkatkan, kerana ia berperanan besar dalam menyelesaikan pertikaian. Menurut kenyataan Menteri di Jabatan Perdana Menteri (Hal Ehwal Agama), Datuk Dr. Mohd Naim, sebanyak 32,718 kes daripada 38,683 kes berjaya diselesaikan melalui Majlis Sulh. Ini menjelaskan bahawa tanpa Sulh, banyak masa akan terbuang dan kes tertunggak akan meningkat, sedangkan Sulh telah terbukti berkesan dengan 85% kes di seluruh 114 Mahkamah Syariah di Malaysia berjaya diselesaikan melalui proses ini dalam tempoh 2019 hingga akhir tahun 2022 (Amree Ahmad, 2023).
Bibliografi
Amree, A. (2023, Januari 30). 85 peratus kes daftar mahkamah syariah selesai secara sulh. Utusan Malaysia. https://www.utusan.com.my/nasional/2023/01/85-peratus-kes-daftar-mahkamah-syariah-selesai-secara-sulh/
Hafizulfaiz Md Fuad, et al. (2022). Penentuan Kes Yang Perlu Dirujuk ke Majlis Sulh Pada Peringkat Pendaftaran Kes. ResearchGate. https://www.researchgate.net/
Jabatan Kehakiman Syariah (JKSM). (2022). Bahagian Pendaftaran, Keurusetiaan dan Rekod > JKSM: Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia. JKSM: Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia. http://www.jksm.gov.my/fungsi-bahagian/bahagian-pendaftaran-keurusetiaan-dan-rekod/
Saiful Bahri Kamarudin. (2014, September 30). Undang-undang Islam perlu diseragamkan bagi semua negeri. UKM News Portal. https://www.ukm.my/news/arkib-berita/year-2014/september-2014/undang-undang-islam-perlu-diseragamkan-bagi-semua-negeri/
Suruhanjaya Perkhidmatan Awam Malaysia. (2021). Trend urusan perlantikan tetap mengikut skim 2018-2020. Bahagian Dasar Perancangan. https://imej.spa.gov.my/dev/pdf/statistikpelantikan/BUKU-TREND-URUSAN-PELANTIKAN-TETAP-MENGIKUT-SKIMJAWATAN-2018-2020.pdf
Tuty Haryanti Ahmad Rodzi. (2022, Maret 23). Selangor, Johor catat kes cerai paling tinggi. Berita Harian. https://www.bharian.com.my/berita/nasional/2022/03/937674/selangor-johor-catat-kes-cerai-paling-tinggi
Zainul Rijal Abu Bakar. (2021, Juni 20). Martabat Mahkamah Syariah. Sinar Harian. https://www.sinarharian.com.my/article/145230/martabat-mahkamah-syariah
Zulzaidi Mahmod, & Ahmad Hidayat Buang. (2022). Perkembangan penggunaan teknologi maklumat di Mahkamah Syariah Malaysia. University of Malaya.
