Al-Imam an-Nawawi, sosok agung dalam sejarah Islam, bukan sahaja dikenali kerana ketokohan ilmunya, tetapi juga kerana kezuhudan dan kewarakannya yang luar biasa (Al-Attar, 1995; Al-Adfawi, 2003). Suatu ketika, beliau telah menunaikan fardhu haji sekali lagi, memperlihatkan komitmen spiritualnya yang mendalam. Ibnu al-Attar meriwayatkan bahawa gurunya, al-Qadhi Abu al-Mafakhir Muhammad bin Abdul Qadir al-Ansari, menceritakan sekiranya Imam al-Qusyairi iaitu pengarang ar-Risalah al-Qusyairiyyah sempat bertemu dengan an-Nawawi, nescaya kedua-duanya akan sama-sama memperingati guru-guru mereka, kerana taraf keilmuan dan kewarakan mereka sangat hampir serupa.

Setiap hari, al-Imam an-Nawawi menghadiri 12 pelajaran dengan pelbagai guru, termasuk pengajian al-Wasith, Muhazzab, Sahih Bukhari, Muslim, al-Luma’, ilmu Mantik, Lughah, Sarf, nama-nama Rijal dan kitab-kitab Usuluddin (Ibn al-Attar, 1995). Beliau bukan sahaja membaca, bahkan mengulas, menyaring dan menetapkan hujah dengan hikmah yang dalam. Kehidupannya ibarat sungai ilmu yang mengalir tanpa henti, penuh berkat.

Pernah beliau berkeinginan mempelajari ilmu kedoktoran. Setelah membeli al-Qanun Fi al-Tibb, beliau mendapat ilham bahawa jalan hidupnya adalah untuk ilmu syariah, lalu meninggalkan bidang itu. Keputusan ini membawa ketenangan jiwa yang lebih mendalam (Rasyiduddin, 2001).

Satu malam di Madrasah ar-Rawahiyyah, ketika beliau sedang sakit, beliau bermimpi seolah-olah diganggu seorang tua agar berhenti dari mengingati Allah. Setelah menyedari itu adalah iblis, beliau mengangkat suara berzikir, mengejutkan penghuni madrasah dan menjadikan malam itu malam tasbih. Kisah ini bukan sahaja menunjukkan kekuatan rohaninya, tetapi juga karismanya dalam memimpin jiwa.

Kitab-kitab yang beliau pelajari daripada guru-gurunya termasuklah al-Kutub as-Sittah, al-Muwatta’, Musnad as-Syafie, Musnad Imam Ahmad, Musnad ad-Darimi, Musnad Abu Uwanah, Musnad Abu Ya’la, Sunan ad-Daruqutni, Sunan al-Baihaqi, Syarah as-Sunnah, al-Ansab, al-Khutob an-Nabatiyyah, ar-Risalah al-Qusyairiyyah, Amal al-Yaum wal Lailah dan Adabus Sami’ war Rawiy, antara lainnya (Ibn al-Attar, 1995).

Ilmu beliau bukan sahaja luas, bahkan diterima oleh ramai fuqaha di seluruh dunia Islam. Beliau tidak pernah mensia-siakan waktu sama ada siang atau malam, malah ketika berjalan pun beliau terus membaca dan bermuzakarah. Selama enam tahun, hidupnya hanya untuk ilmu.

Selepas itu, beliau mengarang, menasihati ummah dan pemimpin, serta berijtihad mengharmonikan perbezaan ulama. Amalan hati seperti muraqabah dan muhasabah menjadi rutin rohaninya. Beliau juga merupakan seorang pensyarah, muhaddis, dan penghafaz Mazhab Syafi‘i, termasuk semua cabang usul dan furu‘, serta mendalami ilmu sahabat dan tabi‘in (Al-Ba’ly, 1999).

Setiap detik hidup beliau dipenuhi ibadah: mengarang, mengajar, solat, membaca al-Qur’an, dan amar ma’ruf nahi mungkar. Kata al-Kamal al-Adafawi, al-Imam an-Nawawi telah memutalaah al-Wasith sebanyak 400 kali. Bahkan al-Malik az-Zuhair pernah berkata beliau takut kepada an-Nawawi kerana kewarakannya yang mendalam (Al-Adfawi, 2003).

Suatu malam, al-Imam an-Nawawi dilihat dalam keadaan khusyuk membaca ayat:

وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ

(Maksudnya: “Tahanlah mereka (di tempat perhimpunan), sesungguhnya mereka akan disoal.” — Surah As-Saffat: 24)

Ayat ini diulang-ulang dalam keadaan yang begitu khusyuk dan penuh kesedihan, seakan-akan menyaksikan sendiri hari perhitungan.

Zuhudnya jelas: beliau hanya makan sekali selepas Isyak, minum sekali ketika sahur, tidak menyentuh air sejuk , dan tidak berkahwin. Al-Allamah Rasyiduddin al-Hanafi menyarankan beliau agar tidak terlalu menahan diri, tetapi beliau menjawab bahawa semua itu dilakukan demi kesempurnaan amal (Rasyiduddin, 2001).

Beliau juga melarang sahabatnya memakan kulit mentimun kerana dikhuatiri boleh menyebabkan lesu. Jika mengantuk, beliau akan menghampiri kitab-kitab untuk mengelakkan diri dari tertidur.

Dalam satu kisah, Qadhil Qudhat Jamaluddin az-Zar’i mendapati beliau hanya makan makanan ringkas dari tepung dan susu. Apabila ditanya kenapa tidak makan makanan lain, beliau menjawab, “Makanan itu bukan haram, tetapi ia makanan orang-orang yang sombong.”

Berdasarkan kisah tersebut, kita dapat refleksi bahawa dalam dunia moden yang dipenuhi dengan gangguan digital, maklumat palsu, dan kebendaan yang berlebihan, sifat istiqamah, ketekunan dan keikhlasan al-Imam an-Nawawi menjadi cahaya teladan yang amat bernilai. Ketika ramai yang mengeluh tiada masa, beliau membuktikan bahawa dengan pengurusan masa dan keazaman, seseorang boleh menghafal, menulis, mengajar, dan tetap beribadah.

Kisah beliau juga mengingatkan golongan muda masa kini agar tidak terlalu terpesona dengan kemewahan hidup, tetapi kembali menilai semula keutamaan: adakah kita sedang berusaha menuju reda Allah atau sekadar mengejar keselesaan dunia? Dalam suasana masyarakat yang kekurangan contoh integriti dan ketulusan, ketokohan seperti al-Imam an-Nawawi sangat wajar diketengahkan dalam pendidikan, dakwah dan kepimpinan umat.

Begitulah akhlak seorang wali Allah, tokoh agung yang hidupnya benar-benar menjadi hujah kepada manusia.

Rujukan

• Al-Attar, I. (1995). Tuhfah al-Talibin fi Sirah al-Imam al-Nawawi. Damsyik: Dar al-Fikr.
• Al-Adfawi, K. A. (2003). Al-Badrus Safir. Kaherah: Dar al-Kutub.
• Al-Ba’ly, A. A. (1999). Manhaj al-Imam al-Nawawi fi Talab al-Ilm. Beirut: Dar Ibn Kathir.
• Rasyiduddin, H. (2001). Riwayat Hidup al-Imam al-Nawawi. Kaherah: Maktabah Misr.